Wouter van Eck van boerenbedrijf Ketelbroek begon tien jaar geleden met de aanleg van een voedselbos op een kale maisakker. De crisis in het Nederlandse landschap en de vermindering van boeren in Nederland, opende hem de ogen: landbouw moet naar een nieuw perspectief toe.
Het voedselbos van Wouter ligt in Goesbeek, in de buurt van Nijmegen. Het heeft een oppervlakte van twee en een half hectare en staat vol met eetbare groenten, fruit, paddenstoelen, zaden, noten en bloemen. Een chef-kok van een lokaal restaurant plukt er wekelijks samen met Wouter de ingrediënten voor zijn maaltijden. Maar inmiddels zijn de oogsten uit het voedselbos zo groot dat Wouter ook levert aan een brouwerij en een voedingswinkel uit de omgeving.
Tamme kastanjes, walnotenbomen, appelbomen en tientallen soorten die minder bekend zijn, kun je vinden in het voedselbos van Wouter. ‘Ook voor de onbekende soorten uit het bos is veel belangstelling.’ Vertelt Wouter trots. ‘Zo heb ik bijvoorbeeld de Chinese mahonie staan, de toppen van de boom worden als groente gegeten en van de takken wordt bouillon getrokken, een prachtig product.’
Maar wat is een voedselbos dan precies?
Een voedselbos is een vorm van landbouw dat functioneert als een op zichzelf staand ecosysteem. Het bos balanceert zichzelf tot een systeem waar de mens niets hoeft te doen, alleen oogsten. Het is bestand tegen invloeden van buitenaf. Ziektes, schimmels maar ook hitte. ‘De zomer van 2018 was erg heet en er viel bijna geen regen. De grasakkers om ons heen werden allemaal bruin. Ons voedselbos bleef groen en de productie ging gewoon door alsof er niets aan de hand was.’
Stichting voedselbosbouw
In 2016 heeft Wouter samen met vier andere de Stichting Voedselbosbouw Nederland opgericht. Met deze stichting helpt hij andere agrariërs met het starten van een eigen voedselbos.
‘Voor de aanleg van een goed voedselbos heb je een stuk land van minimaal twee hectare nodig. Daarnaast moet je rekenen op ongeveer 30.000 euro per hectare voor de inrichting. Het duurt een jaar of vijf voor je de eerste opbrengsten uit het voedselbos hebt. Maar elk jaar worden de opbrengsten meer en je hebt er na de aanleg bijna geen kosten meer aan.’
Dé oplossing
Volgens Wouter kan een voedselbos de uitkomst zijn voor veel agrariërs. ‘Nu is een groot deel van de landbouwgrond in Nederland bezaaid met kuilgras, dit wordt gebruikt als veevoer en levert niet veel geld op. Door delen van het kuilgras te verruilen voor voedselbos, kan een agrariër veel meer geld per hectare verdienen. De agrariër bespaart dan ook kosten op brandstoffen en kunstmest, want dat heb je voor een voedselbos niet nodig.
Daarnaast kan een voedselbos een grote invloed hebben op de biodiversiteit van het Nederlandse landschap. De bodem krijgt een boost en dieren vinden er voedsel en beschutting.’
Wouter hoop dat er in de toekomst veel meer landbouwgrond wordt ingezet als voedselbos. ‘Ik hoop dat er ooit veertig procent van de Nederlandse landbouwgrond uit voedselbos bestaat. Als deze droom uit zou komen, zo Nederland een gigantisch natuurherstel doormaken.’
(Een weelderig landschap met verschillende vruchtdragende struiken. Beeldtekst: Op weg naar een natuurinclusieve landbouw: voedselbosbouwer Wouter van Eck.)
OPGEWEKTE MUZIEK
(De struiken staan verspreid tussen andere planten en bomen in een dichtbegroeid bos. Wouter van Eck:)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
WOUTER VAN ECK: Mijn naam is Wouter van Eck ons bedrijf is Maatschap Ketelbroek.
We hebben een voedselbos geplant op een kale maisakker nabij Groesbeek, het Rijk van Nijmegen.
En we produceren heel veel soorten groenten, fruit eetbare noten, eetbare bloemen.
(De verschillende struiken en bomen staan kriskras door elkaar in het bos.)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
Een voedselbos is een systeem om voedsel te produceren waarbij je aansluit bij hoe een natuurlijk bos functioneert.
En in een natuurlijk bos hoef je niet meer te mesten, hoef je nooit te spuiten er vindt een enorme, waanzinnige productie plaats per jaar dus we willen eigenlijk leren van het natuurlijk bos, maar produceren voedsel.
De geheime sleutel van de productiviteit zit in de kilo's bladgroen per hectare.
Dat kun je meten, dat is in een eikenbos groter dan in een raaigrasveld.
Alleen het eikenbos is niet zo heel erg eetbaar.
Maar als we het eikenbos vereetbariseren met tamme kastanjes met Japanse bosasperges, met hazelaars, met sesampeperstruiken hebben we opeens een systeem dat heel veel zonlicht benut om productiviteit te maken, om biomassa te maken waarvan een groot aandeel eetbaar is.
Ook voor iedere agrarische ondernemer is het fijn om minder uitgaven te hebben.
Dus een voedselbos is een heel eenvoudig huishoudboekje.
Bijna geen externe input, wel opbrengsten en groeiende opbrengsten door de jaren heen.
(Een man pakt enkele plastic bewaardozen en loopt samen met Van Eck dieper het bos in.)
Een berenklauw. We hebben hier ook rimpelrozen genoeg.
Genoeg? Dan kan ik er olie van gaan maken.
O, wat leuk.
-Ja.
Een kwaliteitsrestaurant uit Nijmegen, hier een paar kilometer vandaan die chef-kok komt hier iedere week en we oogsten samen.
En hij gebruikt de kwaliteitsproducten voor een hele fijne maaltijd die hij die week op het menu zet.
De pimpernoot. In dit... zakje zitten... jonge noten.
En die zijn een beetje crispy en hebben de smaak van verse, zoete doperwtjes.
Later wordt het een noot die smaakt naar pistache.
En dus degene die we laten doorrijpen, kunnen later geoogst worden degene die we nou oogsten, daar kun je gewoon een beetje van snoepen.
EMILE VAN DER STAAK: Wij zijn een restaurant dat een avondvullend programma aanbiedt, dus dat duurt al gauw drie, vier uur en dat geeft genoeg aanleiding om, zeker als gasten daar open voor staan om wat meer te vertellen over waar het vandaan komt wat voor soort planten het zijn en hoe die gegroeid zijn in het voedselbos.
We hebben net de toppen van de Chinese mahonie geoogst en ik ontleed het eigenlijk in drie delen.
Dit is het grove blad, daar maak ik groene olie van.
Het hout, of de takken, daar trekken we een bouillon van.
De smaak doet zelfs denken aan kippenbouillon.
En de fijne toppen, die echt helemaal bovenin zitten dat is een gangbare groente in China en die kun je zo eten.
Daar is geen eer uit te halen voor mij als chef.
Ik kan het zo op het bord leggen, dan is iedereen blij.
(Aldus Emile van der Staak.)
WOUTER: Een voedselbos is er om voedsel te produceren.
Het is een agrarisch systeem en we kiezen soorten en de variëteiten die goed, volwaardig voedsel voor ons leveren.
En tegelijk is het ook een systeem dat andere nuttige functies met zich meebrengt.
En dat begint eigenlijk bij het herstellen van een gezonde bodem.
Een gezonde bodem, daar zit veel organisch materiaal in, daar zit veel bodemleven in en dat merk je als er een hoosbui is.
Dan zie je allerlei kavels totaal verregend, plassen.
Hier is geen plas te zien, het water trekt de bodem in.
De functie van de bodem is hersteld.
(Beeldtekst: In de droge zomer van 2018 bleef het voedselbos groen en goed produceren, zonder water te hoeven geven. Tussen de dichte en hoge begroeiing zigzagt een smal, bijna onzichtbaar pad.)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
Hoeveel, euh, hoeveel moet je nou rekenen?
En dan zeg ik van: Nou, voor een goed voedselbos reserveer 30.000 euro per hectare. En er zit een bandbreedte in.
Als je een wat simpele opzet hebt en weinig kruidlaagplanten kan het misschien wat goedkoper, en als je op schaalvergroting mikt met meer volumesoorten, kan het misschien nog iets goedkoper maar versimpel het niet te veel. Een voedselbos is wel een systeem dat gebaat is bij diversiteit, bij soortenrijkdom waar soorten elkaar versterken.
Dus er moeten voldoende verschillende soorten zijn.
We kunnen gewoon de landbouw weer laten maken dat ze bijdraagt aan een beter klimaat.
En voedselbossen zorgen daarnaast ervoor dat landbouw en natuur weer in elkaar schuiven.
Dat we niet een systeem hebben waar de natuur verdwenen is waar insecten weg zijn, waar geen vogels meer voorkomen en je geen bloeiende planten meer ziet.
Een voedselbos combineert het produceren van voedsel en het herbergen van biodiversiteit.
Die insecten die voor de bestuiving zorgen zijn voor een deel zeldzame nachtvlinders die op de Rode Lijst staan.
Er komen hier vogels die elders in het landschap verdwenen zijn die hier een nestgelegenheid en voedsel vinden en voor ons het plaagbeheer doen.
Er zijn zoogdieren, waaronder wezels, die hier een nestje hebben en die zorgen dat de muizen geen plaag worden.
Dus we hebben natuur en voedselproductie op één kavel tegelijkertijd.
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
(Een kikker rust uit op een stuk hout. Wat verder zit een insect eerst roerloos op een stronk en vliegt dan plots weg. Twee frambozen in een uitgestrekte hand. Een plant met fijne paarse bloemen en een slak op een blad dat zachtjes meewiegt in de wind.)
Mijn advies aan akkerbouwers is van: Begin op vijf procent van je areaal.
Je bent ergens goed in, je hebt iets geleerd, ga daarmee door.
Je moet ook de rekeningen betalen. Maar het is interessant om te proberen wat er nog meer kan en ga vijf procent van je areaal misschien ook zelfs een kavel dat wat lastiger in de productie is ga dat aanwijzen om daar met bomen en struiken een doordacht systeem aan te planten.
En daar heb je volgend jaar nog geen opbrengst van en over drie jaar ook niet.
En over vijftien jaar meer dan je nu van de akker haalt.
(Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Beeldtekst: Meer informatie over de bedrijfsvoering van Wouter van Eck is te vinden op de factsheets over natuurinclusieve landbouw. Deze staan ook op Groen Kennisnet. Op weg naar een natuurinclusieve landbouw.)
(Regie: Joris van der Kamp. Techniek: Roald ten Hagen. Producent: In2Content. Copyright 2018.)
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.
Publicatiedatum op deze site: 30 september 2019