Leren door te doen, met vallen en opstaan. Zo ontwikkelt kennis zich, en dus ook nieuwe vormen van landbouw bedrijven. “Ook met lezen, onderzoeken en het raadplegen van experts”, vult Eline Ringelberg aan, die samen met haar man Peter Harry Mulder in Groningen een gangbaar natuurinclusief akkerbouwbedrijf runt. Zomaar wat uitproberen is niet aan de orde, bij deze zeer leergierige ondernemers.
Insecticidenvrij
Op Boerderij Kloosterplaats werd natuurinclusief gedacht voordat het woord was uitgevonden. Het begon een jaar of tien geleden, met de constatering dat de akkers er zo kaal en saai, bijna vreugdeloos, bij liggen. ‘Dat moet anders kunnen’, dacht het echtpaar. Door insecticiden in de ban te doen werden meerdere vliegen in één klap geslagen. “Er is een algemeen erkende spelregel die hier opgaat: minimaal 5% van je land moet uit ‘natuurlijke begroeiing’ bestaan,” doceert Ringelberg. Struiken werden geplant. Daarnaast werd samenwerking met gemeenten en waterschappen, om nog meer land te kunnen betrekken, gezocht. Gelijktijdig kwam er, via de agrarisch natuurverenigingen Europees geld los voor de aanleg van akkerranden. Het effect van de maatregelen is evident: het weglaten van insecticiden zorgde ervoor dat miljoenen insecten overbleven als voer voor akkervogels. Planten en dieren gedijen in het landschap, dat er ook nog eens mooier uitziet.
Het opfleurende landschap wordt gewaardeerd door de burgers uit de omgeving, waarmee een belangrijke verbinding ontstaat. “We hebben vrij snel burgers betrokken bij het onderhoud van bijvoorbeeld de bermen en een paar overhoekjes, wat we van de gemeente mochten overnemen. Door middel van verschralingsbeleid (dat is het verminderen van de hoeveelheid voedsel dat beschikbaar is voor de groei van de vegetatie) willen we de variëteit aan planten, insecten en andere dieren, vergroten,” vertelt Ringelberg.
Geen zware machines meer op het land
De drie basisregels van natuurinclusieve landbouw
Met de eerste projecten onder controle, wordt de focus verlegd naar het meest cruciale onderdeel van het bedrijf: de bodem. De kwaliteit van de bodem, om precies te zijn. Bodemleven en bodemstructuur hangen nauw met elkaar samen en zorgen voor een goed waterbeheer en voor de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor de gewassen. Mulder wil geen zware machines meer op het land om bodemverdichting te voorkomen. Na de graanteelt blijft het verhakselde stro achter op het land. Dat is voedsel voor het bodemleven en zorg voor verrijking van de strooisellaag waarin ook insecten leven. Graan is in het veenkoloniale bouwplan (zetmeelaardappels, granen en bieten) een belangrijk rustgewas. Helaas brengt het weinig geld op, waardoor er veel graanareaal in Nederland is verdwenen. Daarvoor in de plaats komen vaak hakvruchten (bieten, uien, wortels) die af en toe meer geld opbrengen, maar die de bodem en het milieu (via bestrijdingsmiddelen) meer belasten.
Er blijken drie basisregels te zijn als je je aan natuurinclusieve landbouw wilt gaan bezondigen. 1) Je werkt met zo min mogelijk grondberoering. Niet meer ploegen, maar ook verder de grond zo weinig mogelijk bewerken. 2) De grond jaarrond bedekt houden. Dat kan met een strooisellaag zijn, of een groenbemester. En 3) Pas vruchtwisseling of wisselteelt toe. De verschillende plantensoorten hebben, ieder op een specifieke wijze, interactie met de bodem, het bodemleven en bodemmineralen.
Over groenbemesting zegt Ringelberg: “wij gebruiken een groenbemestermengsel van zo’n acht plantensoorten. Dat bevordert de diversiteit van het bodemleven en is goed voor weerbaarder gewassen.” Ook wordt gebruikgemaakt van mycorrhiza, een natuurlijke schimmel die wordt toegevoegd bij het zaaien of poten. Deze schimmels leven in symbiose met planten, waardoor mineralen, water en beschermstoffen vrijkomen in de grond.
Schaalverkleining in plaats van -vergroting
Het meest recente ‘project’ op Boerderij Kloosterplaats, is het werken met strokenteelt. Op ongeveer twintig hectare grond wordt geëxperimenteerd met meerdere gewassen op één akker, verdeeld in stroken van 27 meter breed, niet toevallig ook de breedte van de spuitmachine. Op de stroken worden verschillende gewassen geteeld, zoals aardappels, bieten, granen, maar ook akkerrandmengsel en smalle bloemstroken. Op deze manier is er, als er één strook wordt geoogst, altijd een strook die ongemoeid blijft. Dit biedt alle dieren op de akker dus een snel en veilig heenkomen. In theorie verspreiden plagen zich minder snel door een gewas. Maar ook zijn er meer overgangen, die kunnen leiden tot grotere diversiteit in bijvoorbeeld insectenleven.
In het najaar van 2019 zaait Mulder een mengsel van twee graanrassen. Elk ras heeft zijn eigen sterke en zwakke punten, zoals gevoeligheid voor foute schimmels. Zo leidt opnieuw meer diversiteit tot een gezonder gewas.
“Het beleid moet zorgvuldiger, meer op maat. En afgestemd op de praktijk”
Het is natuurinclusieve landbouw in optima forma. Inmiddels acht jaar insecticidenvrij zijn de ontwikkelingen hard gegaan in Muntendam. Er wordt, zoals vaker tegenwoordig, goed gebruik gemaakt van Facebook en voor het enthousiasmeren en binden van mensen van buiten het bedrijf is een website aangemaakt.
“We zijn aan het overstappen van drijfmest naar vaste mest, maar daar zitten nogal wat haken en ogen aan,” sluit Ringelberg af, “er is beperkt stalmest beschikbaar in Nederland, en dan heb je nog de regelgeving”. Dat brengt haar op een wens en tip richting de beleidsmakers: “het beleid moet zorgvuldiger, meer op maat. En afgestemd op de praktijk.” Er is al veel onderzoek gedaan en er is praktijkervaring op diverse bedrijven, dus liever niet wachten op uitkomsten van nog meer wetenschappelijk onderzoek, maar gewoon beginnen. Zo werkt dat namelijk, op Boerderij Kloosterplaats.
Publicatiedatum op deze site: 22 oktober 2019
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.