‘Buitengewone varkens’ noemen de twee ondernemers hun bedrijf. Ze fokken hun varkens op twaalf verschillende plaatsen in Nederland, en bestieren het gehele proces: van big tot winkel of restaurant. “We fokken nu met drie verschillende rassen,” begint Haarhuis, nadat hij belangstellend vraagt of ik ook laarzen bij me heb. Dat is niet het geval. Iets teveel stadskind, inmiddels. Gelukkig hindert het hem niet, en hij vertelt verder: “hier op Zuylenstein lopen momenteel Bonte Bentheimers, Lucy nakomelingen, Mangalitza’s en kruisingen met Berkshire.” Met name de Bonte Bentheimer en de Mangzalitza’s springen in het oog. De eerste is zwart/wit gevlekt als een dalmatiërhond, de tweede wordt ook wel het Wolvarken genoemd, vanwege haar wollig ogende vacht.

Landgoed Zuylenstein

De naam is genoemd, Landgoed Zuylenstein. Het is niet alleen voor varkens een waar paradijs, net buiten het Utrechtse Leersum gelegen, verscholen tussen heuvels, bos en doordrenkt van historie. De eerste beschrijvingen van het landgoed zijn zo’n 600 jaar oud, de familie die het momenteel beheert heeft het landgoed ook al bijna 400 jaar in bezit, want toen nam Prins Frederik Hendrik het over. “Het landgoed is voornamelijk gebruikt als buitenplaats, onder andere voor jachtpartijen. Maar er is altijd veel landbouwactiviteit geweest. Het grootste deel is altijd functioneel ingericht geweest,” vertelt Jemima de Brauwere. Van origine architect, maar sinds 2012 het familielid ‘belast’ met het beheer van het landgoed. En dat heeft ze geweten. Het blijkt een meer dan fulltime dagbesteding. “Ik ben begonnen met inlezen. Over natuurinclusieve landbouw, kringlopen, duurzame processen. Al snel bleek dat ik vooral veel kennis kon ophalen in Frankrijk. Daar werd nog echt gewerkt en geschreven over hoe een boerderij een gezin kon onderhouden. Kleinschalig, reststromen gebruikend, nauwelijks afval, dieren die door elkaar heenlopen en wiens functies en rollen elkaar aanvullen”. De Brauwere is overtuigd, zo moet het op Zuylenstein ook. En dan komen de heren Haarhuis en Gloudemans op haar pad. Met eenzelfde overtuiging is samenwerking vooral een logisch gevolg. In het najaar van 2018 wordt Zuylenstein verrijkt met de eerste ‘Buitengewone’ varkens.

Rondleiding

Terwijl we een ronde maken over het landgoed, voert Haarhuis, tijdens het vertellen, de varkens. De Bonte Bentheimers komen gedag zeggen, tam als ze zijn. Al waarschuwt Haarhuis ook gelijk dat het ook gewoon de moeder is die even komt checken wat er rond haar biggen loopt. De Brauwere legt uit dat ze bijvoorbeeld het watersysteem uit Frankrijk hebben overgenomen. “Bij vorst loopt het water terug, zodat het niet kan bevriezen. Tot die tijd drukken de varkens met hun snuit tegen een palletje voor water.” Als we het erover hebben, komen twee biggen het voordoen. De een snapt het al, de ander nog niet. Het is een kwestie van een paar keer oefenen, dan snapt elke big hoe het systeem werkt.

Het voer schept Haarhuis in grote bakken. “Het is volledig gemaakt van reststromen, maar wel verwerkt. Dat doet Nijsen Granico, een diervoederproducent, die bijvoorbeeld ook aan Kipster levert. “Nijsen Granico denkt enorm met ons mee. Wij nemen natuurlijk relatief weinig af, maar ze willen ons graag helpen en doet dat dus ook,” legt Haarhuis uit, die de brokken aanvult met bierborstel en brood uit de omgeving van zijn locaties.

Als we even verder wandelen komen we bij een aantal grote akkers uit. Een ervan wordt over de gehele lengte bewerkt door een kleine veertig varkens. Dat levert een wild spektakel op als ze ontdekken dat er eten in aantocht is. Terwijl Haarhuis de bakken ontdoet van modder en etensresten, legt De Brauwere uit wat ze hier doen: “de varkens eten nu het veld kaal waarop afgelopen seizoen graan stond. Ze vreten de resten op, woelen de grond om, bemesten zonder ammoniak te generen, omdat ze op verschillende plekken ontlasten.” De beheerder wijst naar het veld aan de linkerkant en vervolgt: “daar staat nu graan. Als we dat oogsten, mogen de varkens dat weer kaalvreten.” Het liefst heeft ze er ook nog kippen bij, in een verrijdbare kippenkar. “Dan kunnen de kippen weer achter de varkens aan. Weer iets rijkere bemesting en de kippen maken het veld weer net iets schoner en zo klaar voor de volgende oogstperiode.”

Als we bij een stuk dichtbegroeid bos aankomen, liggen er een aantal Mangalitza’s enorme maling te hebben aan hun omgeving. “Dit zijn enorm eigenwijze beesten,” begint Haarhuis, “ze trekken altijd hun eigen plan”. De enige manier om de varkens op verschillende delen van het te bestrijken stuk grond te krijgen, is door af en toe de voedselbakken te verplaatsen. “In dit stuk bos ruimen ze voor ons de bramenstruiken op,” legt De Brauwere uit, “ze storten zich eerst op de takken, daarna trekken ze het hele plantje uit de grond en eten ze de witte wortels op.” Voedzaam voor de varkens, nuttig voor het bos, waar andere plantensoorten weer de ruimte krijgen om op te komen. Door dit veelzijdige menu, waaronder ook de ijzers die de dieren binnenkrijgen door al het gewroet in de modderige grond, hebben de buitengewone varkens geen supplementen nodig die toch vrij gebruikelijk zijn in de varkenshouderij.

Rassen uitproberen

Gedrag, gezondheid, omvang, het zijn allemaal belangrijke factoren waarop Haarhuis zijn varkens beoordeelt. Uiteindelijk moeten ze gewoon vlees opbrengen, maar het is een feit dat de Buitengewone varkens iets minder hard groeien en iets meer van hun circulaire voer nodig hebben. Daardoor ligt de kiloprijs ook hoger dan bij regulier varkensvlees, “maar de veel rijkere smaak maakt dat zeker goed,” vult Haarhuis enthousiast aan. Naast de al genoemde rassen, wordt ook geëxperimenteerd met bijvoorbeeld Berkshire en Duroc varkens. Aan de Berkshire’s zit veel mooi vlees, terwijl de Duroc’s over het algemeen harder groeien en vleeziger zijn en vooral heel erg sterk en dus duurzaam zijn.

Kringloopparadijs

We wandelen terug naar de muren van het landgoed. Langs grote vijvers waar vroeger, en misschien ooit weer, vis werd gekweekt. En langs een groot veld, waar vroeger een prachtige boomgaard heeft gestaan en waar De Brauwere graag aan de slag gaat met agroforestry. Notenbomen en andere houtige meerjarige gecombineerd met akkerbouw en veeteelt. Ook een voedselbos is een idee, of eigenlijk zelfs een wens. Als we bij de moestuin en het Poortgebouw aankomen, is volstrekt helder dat we hier te maken hebben met twee bijzondere ondernemers, een mooi en kansrijk concept voor varkensvlees en een waar kringloopparadijs in oprichting. De nu al brede selectie aan producten die het landgoed oplevert gaat de komende jaren alleen maar groter worden. Mijn schoenen hebben het in de tussentijd goed overleefd, vooral dankzij de niet al te grote plassen. Maar het is een gouden tip: in dit paradijs geen plek voor witte gympen.

Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.

_{Publicatiedatum op deze site: 30 april 2020}