Energie in de regio
Op regionaal niveau komen vraagstukken bij elkaar. Daar kunnen zij in samenhang aangepakt worden, niet alleen voor kringlooplandbouw, maar bijvoorbeeld ook met het verduurzamen van regionale energieproductie en het versterken van de economie en het verbeteren van de leefbaarheid. Ook zijn er kansen om samen met IenW het aantal projecten met een focus op kringlooplandbouw binnen het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer te vergroten. Juist op regionale schaal of gebiedsniveau is het mogelijk de relatie met de natuurlijke omgeving én de maatschappelijke omgeving van dorpen en steden te versterken. Kringlooplandbouw wint in de praktijk vaak aan kracht als ondernemers en ketenpartners er op gebiedsniveau invulling aan geven. De vraagstukken kunnen variëren van regio tot regio en dit geldt ook voor de effectiviteit en doelmatigheid van maatregelen. Dit vraagt dus om maatwerk. De provincies, gemeenten en waterschappen zijn hierbij cruciale partners vanwege hun nabijheid, kennis en overzicht, en vanwege hun rollen en bevoegdheden (ruimte, inrichting van het landelijk gebied, natuur, water, regionale economie).
Samenwerkingen in het kader van Regiodeals, IBP-VP en GLB-pilots
Figuur 1 geeft een beeld van de landelijke spreiding van een select aantal samenwerkingen in het kader van Regiodeals, IBP-VP en GLB-pilots. Los daarvan zien we dat in veel gebieden boeren al volop samenwerken omdat zij toekomst zien in kringlooplandbouw. Een recente inventarisatie van regionale initiatieven van ondernemers en organisaties bracht rond de 120 initiatieven op tafel (zie ook figuur 2). Dit zijn voorbeelden die aanspreken en uitdagen om mee te doen in deze omslag. Deels is er overlap met de gebieden van de Regio Deals en het IBP-VP en kan er aansluiting worden gezocht, maar ook daarbuiten is volop beweging.
Regio Deals en Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland (IBP-VP)
Samenwerken op regionale schaal is het uitgangspunt voor de Regio Deals en het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland (IBP-VP). Het zijn instrumenten waarmee complexe regionale vraagstukken aangepakt kunnen worden en die daardoor in veel gevallen relevant zijn voor realisatie van de LNV-visie. Zo zijn er vijf Regio Deals die bij uitstek aansluiten op de meetlat van de LNV-visie:
- Natuurinclusieve landbouw Noord-Nederland: heeft direct verband met LNV-visie, want zet sterk in op sluiten kringloop/vermindering emissies, kwaliteit ecosysteem, biodiversiteit, natuurwaarden, landschap en vitaliteit platteland/regionale economie.
- Foodvalley: accent op verminderen emissies (fijnstof, ammoniak e.d.), circulair veevoer,verbeteren bodemkwaliteit en verdienmodellen.
- Achterhoek: veel nadruk op sluiten kringloop, verbeteren bodemkwaliteit, vitaliteit platteland en regionale economie en innovaties in de agrosector. Opschalen pilot Kunstmestvrije Achterhoek (derogatiepilot, experimenteerruimte vanuit Zesde Nitraatactieprogramma). Dit project is ook onderdeel van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer.
- Flevoland (visserijsector): verduurzaming IJsselmeervisserij is één van de twee pijlers van de Regio Deal.
- Groene Hart: focus op versterken marktpositie agrarische ondernemers, klimaatopgave landbouw en landgebruik, veenweide en bodemdaling, vitaliteit platteland/regionale economie (handelingsperspectief boeren, nieuwe verdienmodellen) en kwaliteit ecosysteem, biodiversiteit en natuurwaarden landschap.
De regio’s hebben in april 2019 de eerste gebiedsvoorstellen in het kader van het IBP-VP gedaan. Ook hier is het mooi om te zien dat veel voorstellen ‘van onderop’ komen met concrete ideeën voor onder andere kringlooplandbouw. In een aantal IBP-VP-gebieden is er sprake van samenhang met de Regio Deals. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Achterhoek en het Hollands-Utrechtse veenweidegebied (Groene Hart) en eveneens voor de voorstellen van de IBP-VP-gebieden Natuurinclusief Westerkwartier (Groningen) en Drents Plateau binnen de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland. Enkele voorbeelden van plannen in het kader van het IBP-VP die met nieuwe elementen bijdragen aan kringlooplandbouw:
- Westerkwartier Groningen: het ontwikkelen van natuurinclusieve verdienmodellen eneen waardevol landschap voor en door boeren;
- Zuidoostelijke zandgronden: via samenwerking tussen overheden opschalen van kansrijke proeftuinen op het gebied van o.a. mest, nieuwe teelten, klimaat;
- Heuvelland: via verduurzaming grondgebruik en ontwikkeling van een robuuster watersysteem naar herstel van Europees beschermde natuur en minder wateroverlast in het Heuvelland van Zuid-Limburg;
- Van Gogh Nationaal Park in oprichting: een nieuw partnerschap tussen landbouw en natuur in het Van Gogh Nationaal Park in oprichting vormt de basis voor een aantrekkelijk en klimaatbestendig landschap met economisch perspectief;
- Amsterdam-Wetlands: vanuit verzamelde energie wordt gebiedsgericht uitwerking gegeven aan uiteenlopende thema’s (bodemdaling en klimaat, landbouw en natuur, recreatie en toerisme).
GLB-proefprojecten en andere regionale initiatieven
In voorbereiding op het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) doen we ervaring op met prestatiegerichte beloning en beperking van uitvoeringslasten in een aantal gebieden. LTO en Boerennatuur voeren dit uit. Er lopen zeven proefprojecten, die elkaar aanvullen in onderwerpen, sectoren en regio’s. De gebiedsbenadering om maatschappelijke doelen (biodiversiteit, klimaatopgaven, bodem en water) te realiseren in relatie tot een mogelijk nieuw verdienmodel van de agrariër staat centraal in alle voorstellen, evenals het ontwikkelen van een eenvoudige verantwoordingssystematiek. Regionale samenwerking van collectieven voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer met gebiedspartners en marktketens krijgt daarbij veel aandacht. Hierin zijn bijvoorbeeld de pilots ‘Met regionaal maatwerk naar een groenere akkerbouw’ en ‘Hoe? Zo!’ interessant vanuit het perspectief van de LNV-visie. Zo wordt in de eerstgenoemde pilot aandacht gegeven aan effectieve vergroening van de akkerbouw door natuurvriendelijke bouwplannen en regionale sturing hierop. In het proefproject ‘Hoe? Zo!’ is aandacht voor een landbouw die waardering krijgt van markt en maatschappij, een belangrijke voorwaarde voor succesvolle kringlooplandbouw.
Voorbeelden uit de regio
Dit zijn voorbeelden die aanspreken en uitdagen om mee te doen in deze omslag. Deels is er overlap met de gebieden van de Regio Deals en het IBP-VP en kan er aansluiting worden gezocht, maar ook daarbuiten is volop beweging.
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.