Er zijn van die bedrijven waar de verhalen tegen de plinten klotsen. Boerderij Effink in Markelo is er zo eentje. Een verhaal kan hier gaan over De Twentse Boerin (moeder Joke), de generaties die er, inclusief ruilverkaveling, in zijn geslaagd een gezond bedrijf op te bouwen of de aanpassingen die de familie Kottelenberg in de loop der jaren deed en doormaakte om zich aan te passen aan nieuwe vragen en eisen. Maar daar kiezen we deze keer niet voor. In deze fase van het melkveebedrijf speelt er maar één groot onderwerp: de opvolging.
Joke en Gerard Kottelenberg zijn vijfde generatie boeren. Gerard’s vader is in de jaren ’70 neergestreken in Markelo, gemeente Hof van Twente. In 1994 nemen Gerard en Joke het over. Het melkveebedrijf is 45 hectare groot. 65 Koeien leveren ‘bijna biologische’ melk, kaas en vlees. Gastheer en -vrouw zijn Gerard en jongste dochter Danique. Niet toevallig het meest geïnteresseerde kind.
Danique heeft Biomedische technologie gestudeerd, maar is inmiddels overgestapt op Organic Agriculture in Wageningen. Door voor deze studie te kiezen heeft ze eigenlijk formeel haar interesse in het bedrijf van haar ouders bevestigd. “Eigenlijk was ik nooit zo geïnteresseerd,” vertelt de 26-jarige studente, “koeien en melk vind ik minder interessant. Van mijn ouders krijg ik echter alle ruimte om te experimenteren met andere vormen van landbouw en manieren om geld te verdienen.” Dat wil niet zeggen dat de koeien er ineens uit gaan, want het is het meest zekere verdienmodel op het bedrijf én wellicht willen een of meer zussen hier wel mee aan de slag.
Twee, drie of zelfs vier dochters in het bedrijf, de zo gewenste zesde generatie die het overneemt. Het is ook voor vader Gerard een grote wens, maar niet ten koste van alles. “Het moet een levensvatbaar bedrijf zijn. Wij willen dat ze een goede kans hebben het zelf ook weer door te geven. Dat bekijken we de komende weken.” De familie gaat in beraad. Vierde (opa en oma wonen een deur verder), vijfde en mogelijk zesde generatie. De bank wordt geraadpleegd en het zal gaan over het verdienmodel.
“In 1994, toen wij het overnamen, zijn we al gestart met zuivel, vooral kaas, yoghurt en karnemelk,” vertelt Gerard. De ligging aan drukke recreatieve fietsroutes bood meer mogelijkheden en in de loop der jaren werd daar op ingespeeld met pannenkoeken en andere versnaperingen. Ook gaat vooral Joke aan de slag met het ontvangen van schoolklassen en andere geïnteresseerden, onder andere via het Twentse initiatief Kiekeboer’n. “In 2003 zijn we toch weer met de zuivel gestopt,” gaat Gerard verder. Verrassend, juist omdat in deze tijd zoveel melkveehouders op deze manier proberen meer waarde uit hun melk te halen. En vaak succesvol. Gerard: “Het leverde ons te weinig op. De animo liep ook terug.”
Droom
Danique gaat ons verder voor. Ze praat makkelijk over het bedrijf en haar idealen. Duidelijk een kind van haar moeder. Aan de andere kant is ze vooral bezig met de inhoud van het vak en de toekomst daar van. Dat heeft ze van haar vader. De hang naar vernieuwing heeft ze van beide ouders meegekregen. “Ik wil graag experimenteren met strokenteelt. Granen, pompoenen en peulvruchten. Om dat vervolgens regionaal en via onze eigen boerderijwinkel te verkopen. ‘Zero waste’ winkel De Gieterij vindt ik wat dat betreft een mooi voorbeeld.” De koeien moet iemand anders doen. “Misschien mijn zus, anders huur ik iemand in.” Het maakt het project alleen maar spannender, want het moet allemaal wel uitkunnen. “Ik wil niet afhankelijk zijn van vrijwilligers.”
Negatief
Het proces van de overname loopt. Iedereen vervult zijn of haar rol. Gerard en Joke hebben de voorwaarden geschept. Een solide en levensvatbaar melkveebedrijf. Danique onderzoekt of haar ideeën met het bedrijf in de toekomst de rekeningen kunnen betalen van haar en haar eventuele gezin.
“De omgeving is over het algemeen negatief,” vertelt Danique. “Een overname is niet meer te doen, onhaalbaar. Zeker als je het bedrijf wilt veranderen. Dan wordt je zelfs op die keuze aangevallen door andere boeren. Alsof alle bedrijven het anders moeten doen, dat kan helemaal niet.” De omgeving Markelo heeft traditie hoog in het vaandel staan. Er zijn ook veel stoppers in de omgeving. Het komt niet meer uit. “Met ‘levend materiaal’ is 80 uur per week werken wel de standaard,” zegt Gerard.
“We worden veel te gedetailleerd aangestuurd”
We kijken weer vooruit. Voor ons ligt de moestuin. Danique doet hier combinatieteelt met kippen. Hier worden de eerste lessen geleerd. “Ik had vorig jaar vrij vroeg ingezaaid, in koude grond. Dat was niet handig. Die grond kan beter eerst opwarmen.” Telen wil ze in de lengte gaan doen, om te kijken of dit de schade van het koolwitje beperkt. “De tagetes patula ernaast werkte niet, deze zouden herkenning van de koolplanten lastig moeten maken voor het koolwitje.”
Als Danique het bedrijf overneemt, neemt ze een ‘energieneutraal’ bedrijf over. Vanaf 2001 liggen er zonnepanelen. Voldoende voor het bedrijf plus 26 huishoudens. Met het educatieve deel va het bedrijf wil ze ook graag door: “Zo’n 40 schoolklassen per jaar, op inhoudelijke basis”. En laat ze zich op een onbewaakt moment zelfs ontvallen “een aantal koeien is ook wel gezellig”.
Met alles wat Danique, en haar zussen en broer, van hun ouders hebben meegekregen en geleerd, springen er twee basisregels bovenuit: trouw niet met een boer en neem nooit het bedrijf over. Gelukkig maken kinderen uiteindelijk hun eigen keuzes, want de eerste van die twee stelregels zou op korte termijn best eens kunnen gaan sneuvelen.
De Twentse Boerin
Joke Kottelenberg is De Twentse Boerin. Zo ontvangst ze klassen, vrijgezellenfeestjes of mensen die gewoon een paar foto’s met lieve en fotogenieke koeien willen maken. Koeien zijn van huis uit erg nieuwsgierig en komen dus als vanzelf op het bezoek af. Kennismaken is makkelijk. Joke begeleidt de groepen en leidt een en ander in goede banen.
Ook de lunch kan worden geregeld. Een echte BoerenLunch welteverstaan. In gesprek met de boerin tijdens een heerlijke zelfgemaakte lunch, bestaande uit huisgemaakte soep, stapelgekke boerensandwich, boerenyoghurt met fruit en verse melk en karnemelk.
Publicatiedatum op deze site: 24 november 2021
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.